De wet tegen discriminatie helpt amper tegen discriminatie
4 oktober 2017 - De anti-discriminatiewet blies dit jaar tien kaarsjes uit. Maar geen reden tot juichen. Vandaag ligt na tien jaar eindelijk het evaluatieverslag in het parlement. çavaria, Minderhedenforum, GRIP,
Vrouwenraad vzw, Netwerk tegen Armoede en Praktijktesten Nu rekenen op de politieke wil voor de
noodzakelijke bijsturingen. Nu de evaluatie op tafel ligt, moeten ook de belangenbehartigers van de
slachtoffers van discriminatie mee aan tafel kunnen schuiven en eindelijk gehoord worden.
Slachtoffers niet gehoord
De evaluatie gebeurde door een commissie van experts, bestaande uit magistraten, advocaten en
andere actoren met een specifieke kennis en ervaring in de strijd tegen discriminatie. Maar in
tegenstelling tot de sociale partners werden de belangenbehartigers van kansengroepen tot nu toe
niet gehoord. Nochtans hangt het huidige non-discriminatiebeleid nog steeds volledig af van
slachtoffers die de moed en energie vinden om een melding te doen. Maar vreemd genoeg kwam de
ervaring van de slachtoffers van discriminatie in het evaluatieproces nooit aan bod. En het zijn nét zij
die jarenlang vastlopen op de gebrekkige toepasbaarheid en doeltreffendheid van de wet.
En hoe effectief is onze wet?
Tien jaar anti-discriminatiewetten leverde slechts 197 dossiers op die tot in de rechtbank geraakten.
Dat is minder dan 1% van alle meldingen bij Unia in die periode. En het aantal veroordelingen ligt nog
veel lager. Bovendien zijn ook de officiële meldingen maar het topje van de ijsberg. 37% van alle
slachtoffers kent zijn rechten niet. Wie ze wel kent, doet vaak geen melding. Omdat ze ervan overtuigd
zijn dat er toch niets van in huis komt. En geef hen eens ongelijk.
Discriminatie blijft moeilijk te bewijzen
Naar de rechtbank stappen is een kostelijke en risicovolle gok, omdat discriminatie erg moeilijk valt te
bewijzen. Hoe maak je hard dat je nooit wordt uitgenodigd voor een sollicitatiegesprek omwille van je
niet-Europees klinkende achternaam of leeftijd? Dat je niet wordt aangeworven omdat je zwanger
bent? Hoe toon je aan dat je niet wordt bediend op een terrasje omwille van je hoofddoek? Dat je de
woning niet mag huren omdat ze een alleenstaande moeder of iemand met een leefloon niet zien
zitten? Hoe staaf je dat je geen schuldsaldo- of reisverzekering krijgt omwille van je
gezondheidstoestand? Of dat je geen krediet krijgt voor de opstart van je onderneming omwille van je
fysieke beperking? Hoe laat je zien dat de sportclub niet volzet is maar geen transgenders wil onder
haar leden? De ware reden waarom de gediscrimineerde een job, woning of dienst wordt geweigerd,
blijft in de regel onuitgesproken en komt het slachtoffer zelden ter ore. Discriminatie blijft zo de
dagelijkse realiteit waar velen dag in dag uit in leven.
Inspecties moeten praktijktesten kunnen handhaven
De wet blijft dode letter, daders gaan vrijuit en de slachtoffers blijven in de kou staan.
Verkeersveiligheid verbeter je niet als je enkel in actie schiet bij oproepen van slachtoffers of getuigen
van ongevallen. Om gedragswijzigingen af te dwingen in het verkeer waren alcoholcampagnes en
flitspalen nodig. En afschrikwekkende sancties voor wie zich niet aan de regels houdt. Tegen
discriminatie komt men nog steeds pas in actie nadat er slachtoffers vallen die de moed en energie
kunnen opbrengen om klacht in te dienen. Met een reactief beleid alleen dwing je geen nultolerantie
af. In een democratische rechtstaat moet de overheid proactief controleren of haar wetten worden
nageleefd. Vandaag zijn veel inspectiediensten zelfs niet bevoegd om discriminatie te handhaven. Zijn
ze het wel, dan ontberen ze de nodige onderzoeksinstrumenten om preventief te controleren of de
antidiscriminatiewetten worden nageleefd. Alle inspectiediensten moeten daarom de bevoegdheid
krijgen om ambtshalve via proactieve praktijktesten en mystery shopping discriminatie vast te stellen
en te bestrijden.
Kafkaiaanse taferelen
De wet van 2007 heeft discriminatie grotendeels gedepenaliseerd. Maar niet alles. Voor raciale en
gendercriteria, kreeg je in arbeidszaken of bij goederen en diensten de keuze tussen een straf- dan
wel burgerrechtelijke aanpak. Voor alle andere criteria heb je enkel die laatste. De burgerrechtelijke
piste zou een snellere rechtstoegang en effectievere veroordelingen mogelijk maken. De evaluatie
leert dat dit een loze belofte was. Bovendien lopen vandaag veel slachtoffers verloren in de
kafkaiaans versplinterde aanpak. Voor genderklachten kan je terecht bij het Instituut voor Gelijkheid
van Mannen en Vrouwen. Voor alle andere criteria bij Unia, behalve voor taal - daar is geen instelling
voor aangeduid. Bij raciale criteria worden haatmisdrijven correctioneel behandeld, voor andere
discriminatiegronden moet een assisenjury worden samengesteld (maar dat gebeurt nooit).
Meervoudige identiteit, meervoudige discriminaties
Helaas zijn mensen zelden in één hokje te vangen. Racisten kunnen tegelijk ook aanzetten tot
islamofoob en homofoob geweld. Vrouwelijke slachtoffers van discriminatie kunnen van Turkse of
Syrische origine zijn, een hoofddoek dragen, anderstalig zijn of weleens zwanger… Al naargelang
waar je aanklopt, helpen ze je verder voor het ene dan wel het andere criterium maar nooit voor de
totaliteit. En bovendien met een verschillend gevolg: burgerrechtelijk dan wel strafrechtelijk. Ook de
dader kan op die manier minstens gedeeltelijk aan een deel van zijn verantwoording en straf
ontsnappen. En de straffen zijn al zo ondermaats.
Identiteiten zijn meervoudig. Discriminaties helaas ook. Maar de wet heeft daar geen oren naar. Een
vereenvoudiging dringt zich op. Alle slachtoffers moeten terecht kunnen bij één laagdrempelige maar
interfederale instantie. Alle discriminatieslachtoffers, maakt niet uit op basis van welke criteria,
moeten opnieuw de keuze krijgen tussen een strafrechtelijke en een burgerrechtelijke aanpak en dat
in alle domeinen. Alle haatmisdrijven moeten correctioneel kunnen worden aangepakt, maakt niet
uit tot welke beschermde groep(en) de haat zich richt. En op alle discriminaties moeten gepaste
sancties volgen. Ook op de meervoudige.
We rekenen op politieke moed
Nu de evaluatie op tafel ligt, moeten ook de belangenbehartigers van de slachtoffers van discriminatie
mee aan tafel kunnen schuiven en eindelijk gehoord worden. We rekenen op de politieke moed om eindelijk
de noodzakelijke bijsturingen te doen zodat de wet uitvoerbaar en afdwingbaar wordt. En eindelijk de
langverwachte positieve impact krijgt op de levens van vele inwoners van dit land, onze achterban, die
vandaag getekend worden door de dagdagelijkse discriminaties.
Terug naar het overzicht